Ốc xà cừ ngoài dùng việc được dùng một loại thực phẩm bổ dưỡng còn được sử dụng trong nghệ thuật khảm trai truyền thống, mang lại giá trị kinh tế cao cho ngư dân vùng biển nước ta. Sinh vật này sống hầu khắp đại dương từ thủy triều thấp ở các vùng ven biển cho tới độ sâu hơn 500m và thường tập trung nhiều ở những vùng biển nhiệt đới hoặc bán nhiệt đới.
Ốc xà cừ và những điều bạn chưa biết
Ốc xà cừ được biết đến là một loại ốc biển quý hiếm và có giá trị kinh tế cao, được chế biến thành rất nhiều món ăn ngon, lôi cuốn thực khách. Một món quà mà thiên nhiên ưu ái ban tặng cho những con người ở vùng biển nhiệt đới.
Những nét đặc biệt của ốc xà cừ
Phần miệng ốc nhìn qua hình tròn như viên ngọc, long lanh như đôi mắt. Phần mày ốc là một miếng hình tròn, dày giống như quân cờ chứ không mỏng dẹt như các loài ốc khác, với viền cam giữa màu xanh đen, óng ánh, long lanh như đôi mắt.
Người ta hay ví như một viên ngọc hay mặt trăng nhỏ, vì thế ngư dân ưu ái còn gọi là ốc mặt trăng hay ốc mắt ngọc. Cũng vì phần mày khá đẹp, nên không vứt đi như các loại ốc thông thường mà được giữ lại làm các vật lưu niệm.
Ngoài phần vỏ rất dày và cứng bên ngoài, phần mày dày và không tự tách ra sau khi chế biến. Nên loài ốc này có cách ăn cũng khá đặt biệt. Khi còn sống, muốn lấy được ruột ốc, phải dùng vật nặng để đập, vì thế ngư dân có thêm một nghề gọi là “nghề đập vỏ ốc”. Còn đã luộc chín, lúc ăn cần phải vỗ miệng ốc xuống bàn hoặc vỗ hai con ốc vào nhau thì mới có thể làm phần mày của nó rớt ra và khi đó mới ăn được.
Đặc điểm sinh trưởng
Loại ốc này sống ở vùng dưới thủy triều nên thường hay được bắt vào khoảng 17-19g tối khi thủy triều đi xuống hoặc lúc sáng sớm. Vì thời điểm này nước rút, và nhiệt độ mát mẻ, ốc sẽ bò ra khỏi các rạn đá để tìm thức ăn nên dễ bắt hơn, còn khi trời nóng hay nước lớn giúp sẽ trốn vào trong hang, các kẽ đá.
Mặc dù ốc xà cừ có quanh năm, tuy nhiên, không phải ngày nào cũng bắt được, vì thông thường mỗi tháng ở các vùng biển, thủy triều rút xuống thấp nhất chỉ khoảng 10-12 ngày, khi đó mới dễ bắt được loại hải sản này. Khi thủy triều lên, nước sâu muốn bắt phải lặn xuống biển, trang bị nhiều thiết bị và kỹ năng đi kèm.
Vì mang lại giá trị kinh tế cao, nên loài ốc này đang bị thu hoạch quá mức cho phép. Tuy loài ốc này sinh sản nhanh, nhưng lại cần tới vài năm mới có thể trưởng thành và có khả năng sinh sản. Nên đã được đưa vào sách đỏ Việt Nam, do đang bị giảm sút số lượng nghiêm trọng và là một trong 7 loại ốc hiếm có nguy cơ tuyệt chủng cao.
Ốc xà cừ có hương vị như thế nào?
Ốc xà cừ có mùi vị không hề giống các loại ốc khác, thịt ốc dày và có vị ngọt dịu, ăn hơi dai giòn giòn, nên rất lạ miệng mang đậm chất biển. Không những thế với đặc tính chỉ ăn tảo hoặc rong biển nên ốc không có mùi tanh nồng.
Tuy là loại ốc này được nhiều người ưa chuộng, nhưng khi chọn ốc bạn cần lưu ý không nên chọn vùng mà nó sinh sống là ăn tảo hay rong biển. Những loài ăn tảo sẽ có vị hơi đắng đắng và không ngon bằng loại thuần ăn rong biển.
Nơi sinh sống của ốc xà cừ
Ốc xà cừ có ở nhiều vùng biển Việt Nam, thường thấy ở các vùng biển miền Trung và có nhiều ở vùng Nha Trang Khánh Hòa. Nhưng ốc tại Đảo Lý Sơn _ Quảng Ngãi lại là nơi có chất lượng ngon nhất.
Đây là loại ốc sinh sản quanh năm, nhưng vào mùa hè tầm tháng 5, 6 sẽ cho sản lượng lớn nhất. Thức ăn của ốc là các loài rong biển, và sống trên các rạn đá hay rạn san hô.
Ốc xà cừ chế biến món gì ngon nhất?
Đây là một loại ốc chế biến không khó, hương vị thơm ngon nên rất dễ thấy ở các vùng biển nước ta. Đem đến cho con người nguồn canxi, sắt, các loại vitamin,
Món luộc và nướng giữ nguyên phần vỏ
Ốc xà cừ luộc là món đơn giản nhất khi chế biến loại ốc này. Chỉ cần làm sạch sẽ ốc cho hết đất cát và chất bẩn. Thêm một chút gừng, muối, sả ớt, sau đó luộc khoảng 15 phút, là bạn đã có một món thơm ngon rồi.
Ốc nướng cũng là món rất dễ chế biến, tương tự như món luộc chỉ cần làm sạch vỏ, sau đó nướng trên vỉ than hoa đỏ rực, tầm 10 phút là bạn sẽ ngửi thấy mùi thơm ngây ngất của món ốc này phả ra. Món ốc nướng thì có thể đi cùng các gia vị như bơ, tỏi ớt để thêm hương vị.
Do phần ruột ốc xà cừ khi nấu chín vẫn dính vào vỏ, khi ăn bạn cần gõ hoặc đập chúng vào nhau cho tới khi tách ra thì mới có thể dùng được. Khác với các món ốc nước ngọt chấm cùng nước mắm, loại ốc nước mặn này bạn nên chấm cùng với muối ớt, loại muối đặc trưng ở các vùng biển, sẽ khiến cảm nhận được vị thuần tự nhiên hơn.
Các món chế biến từ phần ruột ốc
Vì việc xử lý phần vỏ ốc khá tốn thời gian, nên nhiều người thường lựa chọn các món đã sơ chế phần ruột ốc rồi.
- Món ốc xào sả ớt : Phần thịt ốc sau khi làm sạch được ướp với muối, hạt tiêu và sả ớt. Khi mỡ nóng già, phần thịt này được đảo nhanh, thịt ốc sẽ săn lại, ăn rất giòn và có màu vàng ươm. Thường người ta sẽ dùng mỡ lợn thay vì dùng dầu ăn, đây cũng là điểm khiến mùi thơm của món ốc xào này trở nên hấp hơn các món ăn khác.
- Cơm ốc xà cừ : Với món này, phần thịt ốc sau khi làm sạch, ướp cùng nấm hương, tảo bẹ, đậu tương,gia vị gồm rượu, muối, shoyu. Khi cơm nấu gần chín, bạn cho phần nguyên liệu đã trộn sẵn kia lên trên, để khoảng 10-15 phút là có thể đảo đều và sử dụng.
Ốc xà cừ đem lại giá trị kinh tế cao
Ốc xà cừ là loại ốc vừa lấy thịt được, mà phần vỏ của ốc còn dùng trong kĩ thuật khảm tranh và làm các mặt hàng mỹ nghệ. Vì thế loài ốc này đem lại giá trị kinh tế rất cao.
Nghề đánh bắt mang về thu nhập cao
Trước kia việc bắt ốc bán chỉ đổi được vài cân gạo, nhưng hiện nay do nhu cầu sử dụng tăng cao, trở thành một đặc sản khi khách du lịch ghé đến. Hiện nay, trung bình một kg ốc xà cừ còn nguyên vỏ có giá khoảng 20.000vnđ, còn đối với loại đã làm sạch chỉ lấy ruột có thể lên tới 150.000vnđ/ kg.
Đây là loại ốc tự nhiên, không cần phải nuôi chăm sóc. Chỉ cần chăm chỉ lặn bắt, mỗi người một ngày có thể thu về 30-60kg là chuyện bình thường. Đối với những người đầu tư hơn khi khai thác ốc xà cừ, do phải lặn sâu, nên dễ dàng kiếm được các loài hải sản quý hiếm khác như cua huỳnh đế, bạch tuộc… với giá trị kinh tế cao.
Dùng trong nghệ thuật khảm xà cừ
Tranh cẩn ốc xà cừ là một loại tranh không phổ biến với giới trẻ hiện nay nhưng vẫn được nhiều người tìm đến bởi nét nghệ thuật thủ công tỉ mỉ của nó. Phần khung thường làm từ các loại gỗ quý cùng những người thợ lành nghề, nên giá trị một bức tranh khá đắt đỏ.
Nghề thủ công lâu đời vùng ven biển
Khảm xà cừ là một nghề thủ công lâu đời của Việt Nam sử dụng nguyên liệu chính là trai ốc. Bắt nguồn từ thời nhà Lê, đã xuất hiện ở khu vực vùng hạ lưu sông Hồng. Đến đời nhà Trần thì nghề khảm vỏ ốc, vỏ trai này trở nên nổi tiếng và điêu luyện.
Nghệ thuật khảm xà cừ hiện nay được thấy trên các đồ gỗ như bàn ghế, trường kỷ, giường tủ để dùng trong nhà. Hay các bức tranh, câu đối, tráp, các vật dụng trên bàn thờ, trong các nhà thờ lớn…Ngoài ra, nhiều người còn ưa chuộng là một món đồ lưu niệm hoặc để tặng nhau, nên biến tấu thêm những món đồ nhỏ xinh như đồ trang sức, khuy áo, đũa.
Vào thời xưa, hay được vua chúa dùng để trang trí hoặc tặng phẩm cho các nước. Ngày nay, do nhiều món đồ làm công nghệ tiện dụng và giá thành rẻ hơn nên nghệ thuật khảm tranh không còn được ưa chuộng nhiều như trước. Tuy nhiên, nếu là một người yêu thích các nét cổ xưa, bạn cũng có thể tìm mua các bức tranh khảm nổi tiếng như:
- Bộ tranh tứ đại mỹ nhân gồm Tây Thi, Chiêu Quân, Điêu Thuyền và Dương Quý Phi.
- Bộ tranh tứ quý đông bích vẽ bốn mùa xuân hạ thu đông.
- Bộ tranh tùng cúc trúc mai, bốn loại cây đặc trưng cho bốn mùa.
- Bức tranh có chủ đề Giang Tả Cầu Hôn trong Bộ truyện Tam Quốc Chí.
- Bức Thuận buồm xuôi gió với mong muốn mang lại may mắn, tiền tài, phúc lộc.
Ứng dụng ốc xà cừ trong nghệ thuật
Với đặc điểm phần vỏ ốc xà cừ rất dày, đặc biệt là dòng ốc xà cừ hoàng hậu. Đặc tính phần vỏ óng ánh, sau khi được mài giũa qua thời gian sẽ bóng lên, bắt sáng cực tốt, nên dù trong bóng tối, vật liệu này vẫn toát lên màu sắc lấp lánh.
Tuy nhiên, không phải vỏ ốc xà cừ nào cũng có thể sử dụng được, người ta chỉ chọn những loại ốc ở vùng nước sâu, có độ tuổi lớn thì phần vỏ mới đẹp đủ yêu cầu làm đồ mỹ nghệ. Vì thế giá cả vỏ ốc cũng sẽ tăng hơn, do chi phí để bắt được loại ốc có size lớn sẽ đắt hơn loại ở gần bờ.
Để làm ra một tác phẩm nghệ thuật, người thợ phải dùng những mảnh vỏ ốc để khảm, đắp lên các mặt của đồ vật. Các công đoạn cần sự tỉ mỉ và rất phức tạp, yêu cầu tỷ lệ chính xác và khéo léo từ các khâu vẽ tranh, mài, cưa cho tới khảm.
Kết bài
Ốc xà cừ là một loài hải sản mang lại giá trị dinh dưỡng và giá trị kinh tế cao cho ngư dân vùng biển Việt Nam. Vì thế, chúng ta cũng cần sử dụng, đánh bắt hợp lý, và bảo vệ môi trường sống của loài sinh vật biển này, tránh rơi vào tình trạng tuyệt chủng. Hy vọng qua bài viết này, bạn có thêm nhiều thông tin về loại ốc quý hiếm này.
